Page 9 - Ponad słowami 3 - język polski, podręcznik, zakres podstawowy i rozszerzony, część 1

O EPOCE 13

Światopogląd

Indywidualizm i subiektywizm

Młodopolscy artyści walczyli o przywrócenie indywidualności w życiu zbiorowym i zapewnienie Warto wiedzieć
jednostce, zwłaszcza twórcy, możliwości wszechstronnego, swobodnego rozwoju. Nowatorski Stanisław Przybyszewski
artysta miał prawo odrzucić wszelkie zastane ograniczenia estetyczne, moralne i poznawcze. to bez wątpienia postać
Młodopolanie uważali, że głównym zadaniem sztuki jest ukazanie bogactwa przeżyć ducho- wyjątkowa: był pisarzem,
publicystą, teoretykiem
wych jednostki i jej subiektywnego postrzegania rzeczywistości. Dowodzili w związku z tym, sztuki, przywódcą berliń-
że artysta ma całkowitą wolność w doborze środków, którymi się posługuje, aby wyrazić swój skiej, a potem krakowskiej
świat wewnętrzny. Co więcej, wyrazem duszy artysty nie była wyłącznie twórczość. Jego bio- cyganerii artystycznej.
grafia mogła się stać przesłaniem równie ważnym jak dzieło. W wypadku niektórych po- Do historii przeszedł jednak
przede wszystkim jako
staci (jak np. Stanisław Przybyszewski) owa teatralizacja życia polegająca na odgrywaniu „roli charyzmatyczna osobo-
artysty” miała – jak się wydaje – szersze i silniejsze oddziaływanie niż same stworzone dzieła. wość epoki. Zdobył sławę
autora śmiałych wypowie-
Dekadentyzm dzi na temat zadań i roli
artysty, bohatera skandali
Termin dekadentyzm odnosił się nie tylko do nazwy epoki – schyłkowej, charakteryzującej obyczajowych. Był twórcą
się przekonaniem o upadku kultury – lecz także do postawy wyrażającej się w konkretnym bardzo płodnym, pisał m.in.
światopoglądzie i stosunku do świata. Przekonanie o zmierzchu cywilizacji prowadziło deka- powieści, poematy prozą,
dentów do skrajnego pesymizmu, apatii i bierności. Byli też tacy, którzy próbowali uśmierzyć dramaty, eseje, szkice
krytyczne. W jego utworach
ból istnienia, szukając ucieczki w erotyce, alkoholu lub narkotykach. Jeszcze inni w swoich ważne były wnikliwe analizy
wystąpieniach dawali wyraz tęsknocie za unicestwieniem, przyzywając śmierć lub marząc psychologiczne.
o osiągnięciu stanu szczęśliwości, wyzwolenia od bólu, pragnień (nirwana). Dekadentów cha-
rakteryzowało poczucie przesytu i znużenia. Mieszczańska egzystencja napawała ich odrazą,
ale własne życie też postrzegali jako jałowe i bezcelowe.
Filister i artysta

Przedstawiciele Młodej Polski buntowali się przeciwko kulturze mieszczańskiej, podporządko-
wanej władzy pieniądza, oraz jej moralnemu zakłamaniu w dziedzinie obyczajów. Ich sprzeciw
znajdował swój wyraz w niechęci do tzw. filistra. Pojęciem tym określano człowieka ogra-
niczonego, pozbawionego wyższych duchowych aspiracji i podporządkowanego społecz-
nym konwenansom. Jego przeciwieństwem miał być artysta, który nie przywiązywał wagi do
dóbr materialnych, a ponieważ uważał się za kogoś wyjątkowego, to nie czuł się skrępowany
normami obyczajowymi społeczeństwa mieszczańskiego. Młoda Polska – w przeciwieństwie
Paul Gauguin [pol gogę],
Nevermore [newermor],
1897.
Obraz jest pełen niepokoju,
tajemniczy i wieloznaczny.
Łączy tradycyjny w sztuce
europejskiej akt kobiecy
z wpływami sztuki
polinezyjskiej. Symbolika
dzieła nawiązuje do przeżyć
wewnętrznych i doświadczeń
artysty, który był związany
kolejno z trzema
Polinezyjkami. Tytuł jest
zapewne aluzją do wiersza
Edgara Allana Poego Kruk.
Czarny ptak nawiedzający
w nim nocą poetę obsesyjnie
powtarza nevermore (ang.
‘nigdy więcej’).